در خانه ات نشسته ای و لیوان چای در دست داری که ناگهان داد و فریاد همسایه ها بلند می شود و حکایت از یک دعوای خانوادگی دارد که به سادگی به بیرون منزل کشیده شده است. یا وقتی در خیابان به هزار و یک دغدغه ات می اندیشی رانندگانی را می بینی که ناگهان از خودرو بیرون می آیند و به جان یکدیگر می افتند آن هم به خاطر یک خراش جزئی روی سپر خودرو...

کافی است صبح که از خانه بیرون می آیی به چهره افراد بیشتر نگاه کنی در اتوبوس، قطار شهری و معابر عمومی چهره های شاد و پرانرژی کمتری خواهی دید. همه ما روزانه تصاویری از این قبیل را می بینیم. صفحات حوادث روزنامه ها بوی دود و رنگ خون دارد و آیا نباید از این بترسیم که روزی جمعیت راهروی دادگاه ها از حاضران در پارک ها بیشتر شود؟ بالا رفتن آمار اعتیاد، طلاق، خودکشی و افسردگی در هر جامعه ای شاید به نوعی دلالت بر نبود سلامت روان داشته باشد.

این سوالی است که به احتمال زیاد هیچ کدام از ما تا به حال از خود نپرسیده ایم. شاید اگر هر کدام از ما یک بار این سوال را از خود می پرسید کیفیت سلامت روانی به حلقه مفقوده زندگی ما بدل نمی شد. مشاهده فحش و فریاد و آزار و دعوا در کوچه و خیابان، خشونت و انحراف و اعتیاد در صفحه حوادث روزنامه ها و راهروهای شلوغ دادگاه ها بخش گریزناپذیری از زندگی ما شده است. آیا بهداشت روانی جامعه و فرد شایسته چنین بی توجهی است؟

سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی را این گونه تعریف می کند: «بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت قرار دارد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های روانی و جسمی، بهداشت به معنای نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست. انجمن بهداشت روانی کانادا نیز در یک نگاه جامع بهداشت روانی را در 3 قسمت «نگرش های مربوط به خود، نگرش های مربوط به دیگران و نگرش های مربوط به زندگی، تعریف می کند. از نظر این انجمن بهداشت روانی یعنی «توانایی سازگاری با دیدگاه های خود، دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی.

بهداشت روانی از آن جهت که رابطه مستقیمی با عملکرد فردی- اجتماعی و آسیب های روانی- اجتماعی دارد از اهمیت زیادی برخوردار است. از دیگر سو موضوع بهداشت روانی و تأمین آن باید برای مردم، سازمان ها و دولت ها بسیار مهم باشد چرا که با کارایی فردی و اجتماعی افراد و در کنار آن با پیشرفت های علمی، صنعتی و... جامعه گره خورده است. حال باید پرسید که آیا شدت اهمیت این مسئله به میزانی رسیده است که بر کارایی و تأثیرگذاری فرد در جامعه ایرانی موثر باشد؟

آمار در این باره پاسخ روشنی نمی دهد چرا که در زمینه میزان شیوع اختلالات روانی در کشور ما اطلاع رسانی دقیقی صورت نمی گیرد. افسردگی، اضطراب، اعتیاد و خودکشی همگی مولفه های میزان سلامت روانی یک جامعه می تواند باشد که معمولا آمار دقیقی از آن ها در کشور ما منتشر نمی شود. این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که سالانه یک میلیون نفر در سراسر جهان و به طور عمده جوانان با خودکشی به زندگی خویش پایان می دهند. این سازمان همچنین ادعا کرده است که یک چهارم جمعیت جهان متأثر از یک بیماری روانی در اطرافیان خود هستند.

بر اساس گزارش این سازمان در سال 2011 حداقل یک میلیون و 18 هزار بیمار روانی مزمن در 144 کشور ضعیف و در حال توسعه جهان وجود داشته است. اما آمار داخلی به گونه دیگری است.

رئیس انجمن روان پزشکان کشور در گفت و گو با ایسنا با بیان این که افسردگی یکی از عمده ترین بیماری هایی است که ارگانیسم انسان را به استرس شدید دچار می کند گفته است: استرس بر همه بیماری ها از جمله جوش خوردن استخوان ها و بهبود زخم ها گرفته تا درمان زخم معده و بیماری های عفونی تأثیر منفی می گذارد. دکتر احمد جلیلی با اشاره به آمار افسردگی در ایران و جهان گفت: آمار مختلفی در این زمینه وجود دارد. بر اساس یکی از این آمار 25 درصد از کل جمعیت هر کشور به نحوی از یک یا چند بیماری روانی رنج می برند. این آمار در ایران حدود 33 درصد است که  دوسوم آن را مبتلایان به افسردگی تشکیل می دهند.

به گزارش فارس با بررسی های انجام شده در روستاهای کشور نیز مشخص شد حدود 35 درصد زنان دچار بیماری روانی هستند. این در حالی است که مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با استناد به آمار 10 سال پیش اعلام کرد که بیماری های روانی در بزرگسالان کشور از متوسط شیوع 21 درصدی برخوردار است. به گزارش شایلنا عباسعلی ناصحی افزود: بر اساس این آمار اختلالات روان در زنان از شیوع 26 درصدی و در مردان کشور از شیوع 16 درصدی برخوردار است. وی همچنین میزان اختلالات روانی در کودکان کشور را نیز دست کم 20 درصد اعلام کرد. آمار اختلالات روانی در سطح جهان نیز در حال افزایش است. به گزارش مهر، پروفسور حمید قدس استاد دانشگاه سنت جرج لندن با اشاره به این که 450 میلیون نفر در جهان دچار اختلالات روانی هستند گفت: 121 میلیون نفر نیز از افسردگی رنج می برند و پیش بینی می شود تا سال 2020 این بیماری ها در جهان 15 درصد افزایش داشته باشد.

برخی آمار نیز میزان شیوع اختلالات روانی در کشور را حدود 22 درصد نشان می دهد که نسبت به جمعیت کشور حدود 15 میلیون نفر را در بر می گیرد. به گزارش خبر آنلاین در بین انواع اختلالات نیز اضطراب و افسردگی بیشترین آمار را دارد و جمعیتی بین 10 تا 12 درصد ایرانی ها به آن مبتلایند. این گزارش حاکی است بیماری های روانی هم اکنون رتبه دوم بیماری ها را در کشور ما دارد. در این بین رئیس ستاد سامان دهی بیماران روانی مزمن سازمان بهزیستی کشور با استناد به آمار منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 2007 می گوید: 25 درصد جمعیت جهان به نوعی با طیف های گوناگون بیماری های روحی و روانی دست به گریبان اند و این در حالی است که بیماری های روانی و افسردگی یکی از 5 بیماری دنیا به شمار می رود که 60 درصد مرگ و میر در دنیا را به خود اختصاص داده است. به گزارش ایسنا دکتر حسین نحوی نژاد می افزاید: افسردگی چهارمین عامل سال های از دست رفته عمر به دلیل ناتوانی در دنیا به شمار می رود که این علت اولین عامل سال های از دست رفته عمر به دلیل ناتوانی فرد در ایران است. اما آمار دیگری نیز وجود دارد که اختلاف زیادی با نمونه های قبلی دارد. سوم اسفندماه سال گذشته احمد نوربالا عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی در دومین همایش سالانه سلامت روان و رسانه به افزایش 60 درصدی میزان بیماری های روانی طی 9 سال اشاره کرد و گفت: 2 مورد مطالعه ای که در سال های 1378 و 87 انجام شده نشان می دهد که میزان شیوع اختلال های روانی در میان ایرانیان در فاصله 9 سال 60 درصد افزایش پیدا کرده و به اندکی بیش از 34 درصد رسیده است.

در حالی که نمی توان بر اساس آمار غیرواقعی برنامه ریزی منسجمی کرد دانستن این نکته که تعداد زیادی از افراد جامعه بنا به دلایل فرهنگی، مشکلات روانی خود را با متخصصان امر در میان نمی گذارند، حکایت از وجود جمعیتی مخفی از بیماران روانی در کشور دارد. همچنین کسانی را که نسبت به بیماری خود آگاهی ندارند و خود را فردی سالم می پندارند نیز باید به این جمعیت افزود. به گفته دبیر انجمن علمی روان پزشکان کشور کمتر از 10 درصد از کسانی که اختلالات روانی دارند به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه می کنند. دکتر مظاهر در بیان علت این موضوع می گوید: این افراد خود را بیمار نمی دانند یا به علل فرهنگی به پزشک مراجعه نمی کنند. شاید یکی از پیامدهای ناگوار بروز اختلالات روانی در جامعه، افزایش مراجعات به افرادی است که هیچ علم و تخصصی در زمینه روان پزشکی و روان شناسی ندارند اما متاسفانه از اقبال نسبی برخوردارند. این افراد در قالب دعانویس، رمال و فال گیر، از ساده اندیشی برخی افراد نهایت بهره را می برند و آن ها را سرکیسه می کنند. مطالعات کشوری نشان می دهد حدود 10 درصد جمعیت 15 تا 65 سال کشور به این قبیل افراد مراجعه می کنند. یکی دیگر از دلایل مراجعه نکردن افراد نزد پزشک و مراکز درمانی نیز وحشت از «انگ خوردن» است. به گفته دکتر جلیلی مردم به دلیل «انگ» روانی بودن به روان پزشک مراجعه نمی کنند که این عامل باعث افزایش آمار بیماران روانی خواهد شد از طرفی این موضوع باعث خوددرمانی می شود و افراد به راحتی از داروخانه ها داروی آرام بخش تهیه می کنند که باعث تشدید بیماری و حتی بهبود نیافتن فرد شود بنابراین باید با فرهنگ سازی درست مردم را تشویق به مراجعه نزد روان پزشک کرد. دکتر شهریاری نیز در این باره می گوید: متاسفانه در جامعه ما کسی که نیاز به خدمات و مشاوره های روان پزشکی دارد می ترسد در صورت مراجعه به روان پزشک یا روان شناس به وی انگ دیوانه زده شود و به همین دلیل نیز ترجیح می دهد اصلا به متخصص مربوطه مراجعه نکند. اما از سوی دیگر مسئله ناآشنایی مردم با انواع بیماری های روانی می تواند علت مراجعه نکردن به روان شناسان و روانپزشکان باشد.

فرخنده رحمانی مددکار اجتماعی نیز بی اطلاعی افراد مبتلا به بیماری روانی از بیماری شان را یکی از دلایل افزایش بیماری های روانی می داند و می گوید: بیشتر این افراد تصور می کنند که عادی و متعادل اند و در نتیجه به فکر درمان نیستند و وقتی به مراکز مشاوره، بهزیستی و درمانی مراجعه می کنند که بیماری شان تشدید و مزمن شده است. بدون شک کار فرهنگی و رسانه ای تاثیر فراوانی در آشنایی مردم با اختلالات روانی و شکستن تابوی وحشت از انگ خوردن دارد.

عوامل مختلفی در افزایش اختلالات روانی در جامعه تاثیرگذار است. به گزارش خراسان دانشیار گروه روان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران علل بروز و شیوع بیماری های روانی را تک عاملی نمی داند بلکه تجزیه تحلیل آن را دشوار توصیف می کند و می گوید: معمولا عوامل بسیار متعددی که برخی از آن ها شناخته شده و برخی دیگر ناشناخته اند در بروز و شیوع بیماری های روانی موثر است. دکتر همایون امینی می افزاید: بنابراین وقتی بخواهیم برای پیش گیری از بیماری های روانی اقدامی انجام دهیم به دلیل این که عوامل ناشناخته متعددی در بروز بیماری ها نقش دارند ممکن است موفق نباشیم اما به هر حال در هر جامعه ای برخی عوامل اگر افزایش پیدا کند احتمالا بیماری های روانی افزایش پیدا می کند این روان پزشک در ادامه به مشکلات اقتصادی اشاره می کند و می گوید: کاهش مشکلات اقتصادی و برنامه ریزی برای اقتصاد کشورها معمولا در دست دولت هاست و آمار نشان می دهد که هر زمان فقر یا مشکلات اقتصادی در جامعه افزایش پیدا می کند به دلیل تبعات ناشی از آن بیماری های روانی افزایش پیدا می کند و برعکس هر وقت فقر و مشکلات اقتصادی کاهش پیدا می کند ممکن است برخی از بیماری های روانی نیز کاهش یابد.

وی جنگ و نابه سامانی های اجتماعی را نیز در افزایش برخی بیماری های روانی موثر می داند در حالی که برخی حوادث طبیعی از جمله سیل و زلزله نیز بر افزایش مشکلات روانی موثر است.

کارشناسان عوامل دیگری مثل برآورده نشدن نیازهای اولیه، ناکامی، استرس، یادگیری، مسائل اجتماعی و رسانه های جمعی و... را از عمده ترین تاثیرگذاران بر بهداشت روانی ذکر می کنند. همچنین افزایش مصرف مواد مخدر صنعتی و سنتی نیز یکی دیگر از عوامل موثر بر بالا رفتن میزان اختلالات روانی در یک کشور است.

این در حالی است که به گفته حسین نحوی نژاد رئیس ستاد بیماران روانی و مزمن سازمان بهزیستی مشکلات روانی و روحی نیز تبعات جدی از نظر مسائل اقتصادی و اجتماعی جامعه بر جای می گذارد به طوری که فرد و خانواده اش از چرخه تولید و اقتصاد خارج می شوند.

متخصصان و کارشناسان از مراجعه نکردن افراد به مراکز درمانی و مشاوره به عنوان یکی از عوامل موثر در تهدید سلامت روانی جامعه یاد می کنند اما در برابر این دغدغه مسئله دیگر نیز ذهن را به خود مشغول می کند و آن این است که آیا به تعداد مورد نیاز متخصص و مرکز درمانی وجود دارد و بیمه ها از این افراد حمایت می کنند؟ به گزارش ایسنا رئیس انجمن علمی روان پزشکان از کمبود حداقل 30 هزار تخت روانی در کشور می گوید و می افزاید: کمبود تخت های روانی و نبود پوشش بیمه ای مناسب بیماری های روانی از مشکلات اصلی روان پزشکی کشور است. به گفته دکتر جلیلی در حال حاضر در کشور حداقل به 40 هزار تخت روان پزشکی نیاز است و این در حالی است که تا اواخر سال 88 حدود 10 هزار تخت روان پزشکی در کشور موجود بود. دکتر شهریاری نیز عضو کمیسیون بهداشت در این باره می گوید: ابتلای افراد به بیماری های روانی متاسفانه روز به روز بیشتر می شود و این خطر جدی است. به همین دلیل از چند سال پیش در نظام بهداشتی درمانی کشور مشاوره های روان پزشکی پیش بینی شد و اقداماتی نیز انجام گرفت اما این مسئله هرگز جدی گرفته نشد به گزارش انتخاب دکتر مظاهرنیز با اشاره به خدمات بیمارستان به بیماران روانی افزود: هم اکنون تعداد تخت هایی که در کشور برای این بیماران وجود دارد 10هزار تخت است که در مراکز درمانی خصوصی و دولتی وجود دارد اما به 3برابر شدن این میزان نیاز داریم علیرضا عزیزی یک کارشناس مسائل اجتماعی نیز در گفت وگو با خراسان ضمن بیان این نکته که در سال های اخیر مراکز مشاوره در سطح کشور گسترش چشمگیری داشته است، تصریح کرد: مشاوره باید به جزئی از زندگی هر فردی تبدیل شود و همه حتی کسانی که تصور سلامت کامل دارند باید به این مراکز مراجعه کنند.

دکتر ابهری آسیب شناس اجتماعی درباره پیشگیری از بروز اختلالات روانی می گوید: ایجاد شادی و نشاط اجتماعی، همین طور رفاه اجتماعی و رفع تبعیض ها و برقراری عدالت اجتماعی می تواند بهترین عوامل پیشگیری از اختلالات روانی باشد. این در حالی است که دکتر ناصحی مدیر کل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت معتقد است که در مورد پیشگیری از بیماری های روان دست این وزارتخانه زیاد باز نیست زیرا مشکلات جسمی از روش های پیشگیری قاطعی برخوردارند اما پیشگیری از اختلالات روان به راحتی پیشگیری از مسائل جسمی نیست و نیاز به کار مستمر و پیگیری اقدامات دارد. دکتر امینی نیز در این باره می گوید: باید مهارت های اجتماعی و مهارت های زندگی را از سنین پیش دبستانی و دبستان آموزش دهیم و باید به طور سیستماتیک این آموزش ها به کودکان و حتی والدین آن ها در مدارس داده شود. اما نکته جالبی که در این زمینه وجود دارد این است که تجربه نشان داده در جوامعی که مردم اعتقادات دینی کمتر یا سست تری دارند اختلالات روانی بیشتری به چشم می خورد و تقویت اعتقادات مذهبی و دینی با افزایش میزان سلامت روانی جامعه رابطه ای مستقیم دارد. به نظر می رسد وقتش رسیده که از خود بپرسیم سلامت روانی تا چه اندازه در زندگی روزمره ما اثربخش است.

منبع